TÜRKLERİN
TARİH SAHNESİNE ÇIKIŞI VE İLK TÜRK DEVLETLERİ
TÜRK ADI :Türk adının anlamı üzerinde yapılan
araştırmalarda değişik görüşler ortaya çıkmıştır.Türk adının TÜREMEK, OLGUNLUK
ÇAĞI TÖRE SAHİBİ, GÜÇLÜ ,KUVVETLİ gibi anlamlara geldiği belirtilmiştir.
Tarihte ilk defa Türk adına ORHUN
KİTABELERİNDE rastlanmaktadır. GÖKTÜRK
DEVLETİ döneminde yazılan bu kitabelerde
Türk kelimesi TÜRÜK şeklinde geçmektedir. Bu kelime zamanla TÜRK haline
gelmiştir.
TÜRK
YURDU
Türklerin
ana yurdu ORTA ASYA dır. Orta Asya, kuzeyde Sibirya, güneyde Himalaya dağları,
batıda Hazar denizi ve doğuda Kingan dağları ile çevrili geniş bir coğrafyadır.
GÖÇLER
Orta
Asya da yaşayan Türkler çeşitli
nedenlerle zaman zaman değişik ülkelere göç etmişlerdir.Türklerin orta
Asya dan göç etmelerinin başlıca nedenleri:
1.Kuraklık
ve aşırı soğuklar
2.Hızlı
nüfus artışı ve toprakların yetersiz kalışı
3.Türk
boyları arasında çekişmeler,anlaşmazlıklar
4.
Çin baskısı
5.
Yeni yerler fethetme düşüncesi
Bu nedenlerle göç eden Türk
topluluklarından bazıları
gittikleri yerlerde diğer milletlerle
kaynaşmış ve yok olmuşlar,bazıları da gittikleri yerlerde özelliklerini koruyup
devletler kurmuşlardır.(Avarlar,Macarlar,Avrupa Hun devleti Vb..)
Göç
eden Türk toplulukları olduğu gibi ana yurtta kalanlarda olmuştur. Ana yurtta
(orta asya) kalan Türkler burada çeşitli devletler kurmuşlardır.
BÜYÜK
HUN DEVLETİ (ASYA HUN DEVLETİ)
Bilinen
ilk Türk devletidir. Kurucusu TEOMAN dır(M.Ö. 220).En ünlü
hakanları ise METE HAN dır.(M.Ö. 209-174) Büyük Hun Devleti en güçlü
dönemini METE HAN zamanında yaşamıştır. METE HAN ilk düzenli Türk ordusunu temelini atmış ve onluk sistemi geliştirmiştir.Onluk sistem ile
ordu 10-100-1000-10000... gibi onluk
esasa göre ayrılmış ve her birimin başına bir komutan getirilmiştir.
Bu dönemde Türklerin en büyük düşmanı
Çinlilerdi. Çinliler özellikle İPEK YOLUNU ele geçirmek istiyorlardı.Ancak yapılan savaşlarda Türkleri bir türlü
yenemiyorlardı. Bunun üzerine İÇERİDEN
YIKMA politikası takip ettiler. Çinli prensesler
Türk hakanları ile evlendirildi ve bunun sonucu devletin merkezinde Çinli prensesler yoluyla iç karışıklıklar
çıkarıldı. İç karışıklıklar yüzünden
Büyük Hun Devleti önce doğu-batı
sonra da kuzey-güney olmak üzere ikiye parçalandı.Bu durumdan yararlanan
Çinliler önce Güney Hunlarını daha sonra da
Kuzey Hunlarını egemenlikleri altına aldılar.
KAVİMLER
GÖÇÜ
Çin
egemenliğinde yaşamak istemeyen Kuzey Hunları BALAMİR önderliğinde batıya
(Avrupa) doğru göç etmeye başladılar.Bu göç esnasında önlerine çıkan milletleri
ileri doğru itmişler ve bunun sonucunda milletler sıra ile birbirilerini batıya
doğru iterek Avrupa da büyük bir yer değişim hareketine yol açmışlardır.tarihte
bu olaya KAVİMLER GÖÇÜ denir. Kavimler göçünün en önemli sonuçları şunlardır:
1.Avrupa
da milletlerin yer değiştirmesi sonucu Roma imparatorluğu barbar kavimlerin
baskısına maruz kalmış ve önce ikiye bölünmüş(M.S.395) (BATI ROMA –DOĞU ROMA)
daha sonra da bunlardan Batı Roma yıkılmıştır.(M.S.476)
2.Avrupa
uzun yıllar karışıklık içinde olmuştur.
3.İlk
çağ sona ermiş Orta çağ başlamıştı.
AVRUPA
HUN DEVLETİ
BALAMİR
önderliğinde Avrupa ya gelen Kuzey Hunları Tuna nehrini aşarak bugünkü
Macaristan bölgesine gelmişler ve burada
AVRUPA HUN DEVLETİNİ
kurmuşlardır. Kısa sürede büyüyen bu devletin en ünlü hükümdarları
ATTİLA dır. Attila döneminde Avrupa Hun devleti en güçlü dönemini yaşamıştır.
Attila döneminde hem batı hem de doğu Roma ya seferler yapılmış ve bütün Avrupa
da söz sahibi olunmuştur.Attila İtalya üzerine de bir sefer yapmış ve Papa nın
yalvarması ile işgalden vazgeçmiş ve geri dönmüştür. Attila nın ölümünden sonra
Avrupa Hun Devleti eski gücünü kaybetmiş
ve Bizans ın saldırıları ile iyice zayıflamış ve yıkılmıştır.(469)
BİRİNCİ
GÖKTÜRK DEVLETİ (552)
Büyük Hun Devleti n den sonra Asya
kıtasında kurulan ikinci büyük Türk devleti GÖKTÜRK DEVLETİ DİR.
Göktürkler
tarihte ilk defa Türk adını kullanan devlet
olma özelliğini taşır. Daha önceleri Avarların egemenliğinde
yaşayan Göktürkler 552 yılında
BUMİN KAĞAN önderliğinde ayaklanmışlar ve Avarları yenerek bağımsız olmuşlardır.Büyük
Hun Devletin de olduğu gibi bu devletin
de merkezi ÖTÜKEN di.( ÖTÜKEN Türklerin
tarih sahnesine ilk çıktıkları yerdir. Orhun ve Selenga ırmakları arasında
kalır ve bütün Türk boyları tarafından kutsal kabul edilir. Orhun kitabeleri de
buradadır. Günümüzde MOĞOLİSTAN devletinin
sınırları içerisindedir.)
Türk devlet geleneğine uyularak devlet doğu
ve batı olmak üzere ikiye ayrılmış, Bumin Kağan devletin doğu kanadını ,kardeşi
İstemi Kağan ise batı kanadını yönetmiştir. Ancak her zaman batı kanadı ,doğu
kanadına bağlı idi.( Eski Türkler güneşin doğduğu yön olan doğuyu kutsal kabul
ediyorlardı. Bu sebeple ülkelerin doğu
kanadı ,batı kanadına göre her zaman bir adım önde ve lider konumunda idi.)
I.Göktürk Devleti en güçlü dönemini MUKAN
KAĞAN zamanında yaşamıştır. Ancak Çinliler ,Türklerdeki bu bölünmüşlüğü ,Türk ülkelerini yıkmak için kullanmışlar;
Doğu ve batı Göktürk devletlerini birbirine düşürmeyi başarmışlardı. Bunun sonucunda 582 yılında devlet doğu ve batı olmak üzere
ikiye ayrıldı. 630 yılında da hem doğu hem de batı Göktürk devletleri Çin
egemenliğine girdiler.
Göktürkler yaklaşık elli yıl süre ile Çin
egemenliğinde yaşadılar. Bu süre içerisinde birçok kez ayaklandılar. Bu
ayaklanmalardan KUTLUK KAĞAN önderliğinde yapılan ayaklanma başarılı olmuş ve
Türkler Çin esaretinden kurtularak tekrar ikinci defa devletlerini
kurmuşlardır.
İKİNCİ
GÖKTÜRK DEVLETİ (682 )
KUTLUK KAĞAN ın kurucusu olduğu İkinci Göktürk Devleti nin bir diğer adı
da KUTLUK DEVLETİ dir.( İKİNCİ GÖKTÜRK DEVLETİ = KUTLUK DEVLETİ ) Kutluk
Bey devleti tekrar kurup dirilttiği için
‘İLTERİŞ ‘ ünvanı verilmiştir. İlteriş
Kutluk Kağan 692 yılında ölünce yerine
kardeşi KAPGAN KAĞAN geçti. Çünkü İlteriş Kutluk Kağan ın çocukları olan BİLGE
KAĞAN ve KÜLTİGİN henüz küçük yaşta idi.
Kapgan Kağan ın ölümünden sonra yerine oğlu İNAL geçti. Ancak Bilge
Kağan ve Kültigin ,İnal ın hakanlığını
kabul etmediler. Bir ayaklanma ile onu ortadan
kaldırdılar ve Bilge kağan İkinci Göktürk Devleti nin başına geçti. İkinci Göktürk Devleti ( Kutluk Devleti)
en güçlü dönemini BİLGE KAĞAN-KÜLTİGİN ve VEZİR TONYUKUK zamanında yaşamıştır. Bilge Kağan devletin başında ,kardeşi Kültigin ordu komutanı ve Vezir Tonyukuk devlet
işlerinde her ikisinin de yardımcısı idi. Vezir Tonyukuk çok bilgili ve değerli
bir devlet adamı idi. O nun çalışmaları
devletin güçlenmesinde önemli bir etkendir.
Bilge kağan ,Kültigin ve Vezir Tonyukuk un sırayla ölmesi ile Kutluk
Devleti (II.Göktürk Devleti) gücünü yitirmeye başladı . Bu durumdan yararlanan
UYGURLAR,KARLUKLAR,BASMİLLER ,II. Göktürk Devleti ne son verdiler.(744)
NOT: Tarihte birçok örneği olan Türk devletlerini başka Türk devletleri ya da
boylarının yıkması geleneği burada da kendini göstermiş ve II.Göktürk
Devleti ,diğer Türk boyları tarafından
yıkılmıştır.
UYGUR DEVLETİ (744 –840 )
II.Göktürk Devletine son veren
Uygurlar KUTLUK BİLGE KÜL
önderliğinde yeni bir devlet
kurdular. ORDU-BALIK şehrini kurarak
burayı kendilerine başkent yaptılar.( Eski Türkler şehir kelimesi yerine balık derlerdi.) Uygur Türkleri BÖGÜ KAĞAN zamanında MANİ dinini kabul
ettiler. Ancak bu din Uygurların savaşçılık özelliklerinin kaybolmasına yol
açtı.( Mani dininde et yemek yasaktı) Bu sebeble Uygur Devleti döneminde,Hun ya
da Göktürklerde olduğu gibi Çin ile sürekli savaşlar yapılmamış daha çok ticari ilişkilerde
bulunulmuştur. Uygurlar diğer Türk
boylarının aksine yerleşik hayata
geçmişlerdi. Köylerde ve şehirlerde yaşıyor,tarım ve ticaretle
uğraşıyorlardı.Ayrıca kendilerine ait bir alfabeleri vardı. ( Uygur alfabesi)
İlk defa kağıdı ve matbaayı kullanan Türk boyu yine Uygurlar olmuştur. Bu
özellikleri ile diğer Türk boylarından daha gelişmiş bir yapıya sahiptiler.
Başka bir Türk boyu olan KIRGIZLAR
840 yılında Uygur Devletine son verdiler. Bugün Çin'in KANSU ve DOĞU
TÜRKİSTAN eyaletlerinde UYGUR TÜRKLERİ
halen yaşamlarını sürdürmektedirler.
DİĞER TÜRK DEVLET VE TOPLULUKLARI
1.AVARLAR :Avrupa kıtasında etkinlik göstermiş bir Türk boyudur.
Tarih sahnesinden silinmiş ve yok olmuşlardır.
2.BULGARLAR : Volga ( idil ) nehri
çevresinde yaşayan Bulgarlar burada büyük bir devlet kurmuşlardı. Ancak Hazarların baskısı sonucu ikiye ayrılmışlar,
bir kısmı eski yerlerinde yani Volga nehri kıyılarında kalmış, bir kısmı da
Tuna nehrinin güneyine göç ederek bugünkü Bulgaristan a gelmişlerdir. Volga
nehri civarında kalan Bulgarlar müslüman olmuş, Tuna nehrinin güneyine göç eden
Bulgarlar ise zamanla Hıristiyanlığı kabul etmiş ve çevresinde ki diğer
Hıristiyan milletlerle kaynaşarak
Türklük özelliklerini yitirmişlerdir. ( Bugünkü Bulgaristan )
3. MACARLAR : İlk önceleri Volga Nehri
kıyılarında yaşarken daha sonra bugünkü Macaristan a göç etmişler ve
burada bir Macar devleti kurmuşlardır.
Ancak zamanla Hıristiyanlığı kabul
etmişler ve Türklük özelliklerini kaybetmişlerdir. ( Bulgarlarda olduğu gibi )
4. SABİRLER ( SİBİRLER ) : Sibirya ve
Kafkaslarda etkili olmuş bir Türk Boyudur. Hazar Türkleri nin ataları
sayılmaktadır. Tarih sahnesinden silinmiş
ve yok olmuş Türk boylarından biridir.
5. HAZARLAR : Sibirler in devamı olan
Hazarlar Karadeniz in kuzeyinde ve
Kafkasya da etkili olmuşlardır. Hazar Denizine adını da veren bu Türk Devleti
Ruslar tarafından yıkıldı. Hazar Türkleri nin bir önemli özelliği de Musevilik
( Yahudi) dinin benimsemiş olmalarıdır. Tarih sahnesinden silinmiş ve yok olmuş
Türk boylarındandır.
6.PEÇENEKLER : Göktürk Devleti
yıkıldıktan sonra Doğu Avrupa ya göç etmiş bir Türk Boyudur. Özellikle
Balkanlarda etkili olmuşlardır. Bizans Devleti tarafından ortadan
kaldırıldılar. Tarih sahnesinden silinmiş ve yok olmuş Türk boylarındandır.
7. KUMANLAR ( KIPÇAKLAR ) : Karadeniz in
kuzeyinde ve Balkanlarda etkili olmuş bir Türk boyudur. Moğollar tarafından
yıkılmışlardır. Tarih sahnesinden
silinmiş ve yok olmuş Türk boylarından biridir.
8. TÜRGEŞLER (TÜRGİŞLER ) : Göktürk
Devleti yıkıldıktan sonra Orta Asya da
hakim olmuşlardır. Daha sonra da Karlukların egemenliğine girmişlerdir. Tarih
sahnesinden silinmiş ve yok olmuş Türk
boylarından biridir.
9.KARLUKLAR : İslamiyeti kabul eden
ilk Türk boyudur. Onaltı büyük Türk Devlertinden biri olan
KARAHANLILAR devleti nin kurucularıdırlar.
Talas savaşının kazanılmasında ve İslamiyetin Türkler arasında
yayılmasında etkili olmuşlardır. Günümüzde Tacikistan da yaşayan Karluklar bunların torunlarıdırlar.
NOT : Talas savaşı Müslüman Araplar ile Çinliler arasında olmuş ve bu savaşta
Karluk Türkleri Araplara yardım ederek savaşın Araplar tarafından kazanılmasına
, Çinlilerin Orta Asya dan uzaklaşmasına
ve Türkler arasında islamiyetin
yayılmasında etkli olmuşlardır.
10. KIRGIZLAR : En eski Türk boylarından
biridir. Önce Göktürklerin sonra
Uygurların egemenliğinde yaşadıktan sonra Uygur Devletine son vermişler
,ancak 1207 yılında Moğol egemenliğine girmişlerdir. Kırgız Türkleri günümüzde
KIRGIZİSTAN CUMHURİYETİN de bağımsız
olarak yaşamaktadırlar. Kırgızların dünyaca ünlü ‘MANAS ‘ adında bir destanları da vardır. Manas destanı dünyanın en uzun destanı olma özelliği taşımaktadır.
11. BAŞKIRTLAR ( BAŞKURTLAR ) : Ural
dağlarının güney kesimlerinde yaşayan bir Türk Boyudur. XIII. Yüzyılda
İslamiyeti kabul ettiler. Günümüzde
Rusya Federasyonu içerisinde özerk bir Cumhuriyet olarak varlıklarını
sürdürmektedirler. ( Başkırdistan özerk
Cumhuriyeti )
12. OĞUZLAR (TÜRKMENLER ) : En büyük, en
güçlü Türk boyudur. Tarih sahnesinde çok büyük roller oynamış ve büyük
devletler kurmuşlardır. ( Göktürk Devleti, Büyük Selçuklu Devleti ,Anadolu
Selçuklu Devleti ,Osmanlı Devleti ,Türkiye Cumhuriyeti Oğuz Türkleri tarafından
kurulmuş başlıca Türk Devletleridir.)
OĞUZ KAĞAN EFSANESİ ne göre Oğuz Türkleri Oğuz Kağan ın altı oğlundan
türemişlerdir.
OĞUZ KAĞAN
1. ÜÇOKLAR 2.
BOZOKLAR
DENİZHAN
- DAĞHAN -
GÖKHAN
YILDIZHAN - AYHAN
- GÜNHAN
IĞDIR SALUR BAYINDIR AVŞAR YAZIR KAYI
BÜĞDÜZ ALAYUNTLU ÇAVULDUR BEĞDİLİ DODURGA BAYAT
YİVA EYMÜR ÇEPNİ KARGIN DÖĞER ALKAEVLİ
KINIK YÜREĞİR BEÇENE KIZIK YAPARLI KARAEVLİ
Oğuz Kağan ın altı oğlundan her birinde dört
kol olmak üzere toplam 24 Oğuz boyu vardır. Bunların onikisi Üçok ,oniki tanesi
de Bozok koluna mensuptur. Oğuz Türkleri İslamiyeti kabul ettikten
sonra Türkmen adını almıştır. Günümüzde
Oğuz Türkleri başta Türkiye olmak üzere Kıbrıs,Balkanlar,Suriye,Irak, İran ve
Türkmenistan da yaşamaktadırlar.
0 yorum:
Yorum Gönder