9.SINIFLAR TARİH DERS NOTLARI - 9 -

TÜRKİYE TARİHİ (IX. – XIV. YÜZYIL )

1.Anadolu’ya Türk Akınları :  Çok eski çağlardan bu yana  çeşitli Türk boyları zaman zaman Anadolu’ya akınlar yapmışlardı.  Ancak Anadolu’ya ciddi manada ve yerleşmek amacı ile yapılan Türk Akınları Büyük selçuklu Devleti döneminde başlamıştır. 1015 yılında Çağrı Bey zamanında başlayan Anadolu ‘ya Türk akınları şiddetlenerek artmıştır. Tuğrul Bey döneminde Anadolu ‘nun fethi ile görevlendirilen  “ Kutalmış “ ve “ İbrahim Yinal “ zamanında  Bizans ile ilk savaş yapılmış ve bu savaş Türk ordusu tarafından kazanılmıştır. ( Pasinler Savaşı-1408 – İlk  Bizans –Türk Savaşı)

         Sultan Alparslan döneminde de Türk akınları daha da şiddetlenerek artmıştır. Sultan Alparslan döneminde Türk tarihi açısından büyük önem taşıyan  Malazgirt Meydan Savaşı yapılmıştır.  1071 yılında Bizans Devleti ile yapılan Malazgirt Savaşı nın kazanılması ile  Anadolu’nun kapıları ( Bak oğlum, bu ahır kapısı dil ona göre!! ) Türklere açılmıştır. Sultan Alparslan Malazgirt Savaşını kazandıktan sonra  Anadolu ‘nun fethi için  bir grup Türk komutanı görevlendirmişti.  Anadolu’nun fethi  ile görevlendirilen bu komutanlar kısa sürede Anadolu’nun büyük bir bölümünü ele geçirdiler. Türk komutanlar ele geçirdikleri yerlerde kendi adlarını taşıyan beylikler kurmuşlardır. Ancak bu beylikler  tamamen bağımsız hareket edemiyorlardı .Büyük Selçuklu devletine bağlı idiler. 

2.  ANADOLU’DA KURULAN İLK TÜRK DEVLETLERİ( BEYLİKLERİ )

A. DANİŞMENTLİLER

Kurucusu : Danişment Gazi

Kurulduğu Yer : Merkezi Sivas olmak üzere , Amasya,Tokat, Kayseri, Malatya bölgesinde kurulmuştur.

Önemi: Anadolu’da kurulan  ilk beylikler arasında en güçlüsü idi.

Yıkılışı : Anadolu Seçluklu devleti tarafından yıkılmıştır.

B. SALTUKLULAR

Kurucusu: Ebul Kasım. Ancak  en ünlü sultanları İzzettin Saltuk ‘tur. Beyliğe adını vermiştir.

Kurulduğu Yer: Erzurum

Önemi : Anadolu’da kurulan İlk Türk Beyliğidir.( 1072 )

Yıkılışı : Anadolu Selçuklu Devleti tarafından yıkılmıştır.

C. MENGÜCEKLER

Kurucusu : Mengücek Gazi

Kurulduğu Yer : Erzincan, Kemah, Divriği. Beylik daha sonra Erzincan ve Divriği kolu olmak üzere ikiye ayrılmıştır.

Yıkılışı : Anadolu Selçuklu Devleti tarafından yıkılmıştır.

D. ARTUKLULAR

         Artuk Bey’in oğulları tarafından Doğu ve Güneydoğu Anadolu’da kurulmuştur. Üç ayrı kola ayrılmıştır. Bunlar :

1. Hasankeyf ( Hısn-ı keyfa ) Artukluları : Eyyubiler tarafından yıkılmıştır.

2. Harput Artukluları : Elazığ’da kurulmuştur. Anadolu  Selçuklu Devleti tarafından yıkılmıştır.

3. Mardin Artukluları : Mardin de kurulan Artukluların bu kolu en uzun süre yaşayan koldur. Karakoyunlar tarafından yıkılmıştır. Mardin Artuklular nın uzun yaşamasında Mardin Kalesinin savunmaya elverişli olmasının büyük bir etkisi vardır.

E. SÖKMENLİLER ( AHLATŞAHLAR )

Kurucusu: Sökmen Bey

Kurulduğu yer : Ahlat

Yıkılışı  : Eyyubiler tarafından yıkılmıştır.

F. DİLMAÇOĞULLARI

Kurucusu  : Dilmaç oğlu Mehmet Bey

Kurulduğu Yer : Bitlis

Yıkılışı : Akkoyunlar tarafından yıkılmıştır.

G. İNALOĞULLARI

Kurucusu : İnal Bey

Kurulduğu Yer : Diyarbakır

Yıkılışı : Eyyubiler tarafından yıkılmıştır.

H. ÇUBUKOĞULLARI

Kurucusu : Çubuk  Bey

Kurulduğu Yer : Harput ( Elazığ )

Yıkılışı  :Artuklular tarafından yıkılmıştır.

I. İNANÇOĞULLARI

Kurucusu:......

Kurulduğu Yer :Denizli

Yıkılışı  : Germiyanoğulları tarafından yıkılmıştır.

İ. ÇAKA BEY

         İzmir ve çevresinde bir beylik kuran  Çaka Bey  bilinen ilk Türk denizcisidir. Kurduğu donanma ile Bizans’a saldırılar yapmış, Ege adalarının bir kısmını ele geçirmiştir.  Çaka Bey  Balkanlardaki Peçenek ve Kuman Türkleri  ve Anadolu Selçuklu devleti ile anlaşarak Bizans’a karşı ortak bir saldırı planı yapmış ancak ,Bizans Devleti Çaka Bey’in bu planını farkederek , Çaka Bey ile Anadolu Selçuklu  Devleti Sultan’ı  I. Kılıçaslan’ın arasını açarak onu öldürtmüştür.

TÜRKİYE ( ANADOLU ) SELÇUKLU DEVLETİ

Türkiye Selçuklu Devleti’nin kurucusu “Kutalmış Oğlu Süleyman Şah”tır. Süleyman Şah diğer Türk komutanlar gibi Anadolu ‘nun fethi ile görevlendirilmişti. Süleyman Şah kısa sürede Bizans’ın zayıf durumundan yararlanarak Anadolu’nun büyük bir bölümünü ele geçirdi. İstanbul yakınlarına kadar ilerledi. İznik şehrini  başkent yaptı. Süleyman Şah Halep şehrini almak isteyince Suriye Selçuklu devleti ile arası açıldı.  İki devlet arasında yapılan savaşta Süleyman Şah öldü. Anadolu selçuklu Devleti bir süre hükümdarsız kaldı . Melikşah’ın  yanında kalan ,Süleyman Şah’ın oğlu  Kılıçarslan , Melikşah ölünce İznik’e gelerek  Anadolu Selçuklu Devleti’ni yeniden kurdu. I. Kılıçarslan döneminde haçlı seferleride başladı.

         I. Kılıçarslan’dan sonra başa  I. Mesut daha sonra da II. Kılıçarslan geçti. II. Kılıçarslan döneminde haçlı seferlerinden yararlanmak isteyen Bizans Devleti ,Türkleri haçlılarla uğraşırken sıkıştırıp anadolu ‘yu yeniden ele geçirmeyi planladı. Bu amaçla toplanan Bizans  ordusu ile Türk ordusu arasında Eğridir gölü yakınlarında yapılan  “  Miryakefelon “savaşını Türk ordusu kazandı. Bu savaşın kazanılması ile Türkler Anadolu’ya kesin olarak yerleştiler.

NOT 1: Malazgirt savaşı ile Anadolu’nun kapısın açan  Türkler ; Miryakefelon savaşı ile  Anadolu’nun tapusunu aldılar.

         II. Kılıçarslan’dan sonra başa  I. Gıyaseddin KEYHUSREV geçti. I. Gıyaseddin KEYHUSREV  ile Anadolu Selçuklu devleti yükselme dönemine girmiş oldu. Bu dönemde özellikle denizcilik alanında önemli gelişmeler oldu. Samsun, Antalya gibi  liman şehirleri  ele geçirildi. I. Gıyaseddin KEYHUSREV ‘den sonra başa I. İzzeddin KEYKAVUS  daha sonra da I. Alaeddin KEYKUBAT geçti.

         I. Alaeddin KEYKUBAT döneminde  Türkiye Selçuklu Devleti  her alanda en güçlü dönemini yaşadı.  Alanya alınarak burada bir tersane yaptırıldı. Kırım Anadolu Selçuklu Devleti’ne bağlandı. Artukoğulları ve  Mengücekliler Beylikleri  egemenlik altına alındı.

YASSIÇEMEN SAVAŞI : Orta Asya’da Moğol tehlikesi karşısında  Doğu Anadolu’ya sığınan  Harzemşahlar  bu bölgede hakimiyet kurmak isteyince  Anadolu Selçuklu Devleti ile arası açıldı. İki Türk devleti  1230 yılında karşı karşıya geldi. Yapılan savaşı  Anadolu Selçuklu Devleti kazandı.

         I. Aleaddin Keykubat  oğlu II. Gıyaseddin Keyhüsrev tarafından zehirletilerek öldürülünce Anadolu Selçuklu Devleti’nin yükselme dönemi sona ermiş oldu.  II. Gıyaseddin Keyhüsrev ile birlikte gerileme dönemi başlamaya başladı. Doğudan gelen Moğol tehlikesine karşı önlem almayan II. Gıyaseddin Keyhüsrev Moğolları cesaretlendirdi.

NOT : Moğolların Anadolu’yu işgal etmelerinde o dönemde çıkan Baba İshak isyanı da etkili olmuştur.

KÖSEDAĞ SAVAŞI : Moğollar doğudan  Anadolu’yu istila etmeye başlayınca II. Gıyaseddin  Keyhüsrev Sivas yakınlarında Moğollarla savaşmaya karar verdi. Yapılan savaşı Moğollar kazandı. (1243 ) Kösedağ savaşını kaybeden Anadolu Selçuklu devleti Moğolların egemenliği altına girdi.

         Moğollar Anadolu’yu kendilerine bağlı bir eyalet haline getirdiler. İstedikleri kişiyi sultan yaptılar. Moğol baskısından bunalan  Anadolu  Türk Beyleri ,Memluk Sultanı Baybars’ı yardıma çağırdı. Baybars Anadolu’ya girerek  Moğolları yenilgiye uğratsa da kesin sonuç alamadı.   Anadolu’da Moğol baskısı giderek arttı. II. Mesut’un  1308 yılında ölümü ile birlikte Anadolu Selçuklu Devleti yıkılmış oldu.

NOT : Moğollar ( İlhanlılar ) , her ne kadar  Anadolu’yu işgal etseler de   hiçbir zaman tam anlamı ile bir otorite kuramadılar.

ANADOLU SELÇUKLULARI SONRASI KURULAN  BEYLİKLERİ

         Anadolu’daki ilk Türk  Devleti’nin  yıkılması ile meydana gelen otorite boşluğu sonucunda Anadolu’nun değişik yerlerinde çeşitli Türk beylikleri kurulmuştur.  Beyliklerin isimleri ve kuruluş yerleri  şunlardır:

1.Osmanlı Beyliği-Söğüt,Domaniç-1299

2.Karaman Beyliği-Konya,Karaman

3.Germiyan Beyliği-Kütahya ve çevresi

4.Candarlı Beyliği-Kastamonu,Sinop

5.Aydınoğulları-Aydın,İzmir

6.Saruhanoğulları-Manisa ve çevresi

7.Menteşeoğulları-Muğla ve çevresi

8.Karesioğulları-Çanakkale,Balıkesir

9.Ramazanoğulları-Adana ve çevresi

10.Dulkadiroğulları-Kahramanmaraş,Elbistan,Malatya

11.Eretna Beyliği-Sivas,Kayseri

12. Eşrefoğulları-Beyşehir

13. Tacettinoğulları-Tokat-Niksar

         Anadolu da kurulan bu Türk Beyliklerinden özellikle Osmanlı ve Karaman Beylikleri ön plana çıkmaktadır.Karaman Beyliği  mevcut beylikler içerisinde en güçlüsü idi.Karaman Beyliği aynı zamanda eski Anadolu Selçuklu Devleti merkezinde ( Konya) kurulmuştu.Bu yüzden kendisini mirasçı kabul ediyor ve bütün Anadolu yu kendi yönetimine almak istiyordu. Bu durum ileride Osmanlı ve  Karaman beyliklerini karşı karşıya getirmiş ve uzun yıllar iki Türk beyliği mücadele etmiştir. Bu mücadeleden Osmanlı Beyliği galip gelmiş ve önce Anadolu ve Balkanlar daha sonra da üç kıta üzerinde hüküm süren büyük bir devlet haline gelmiş,tarihte en uzun süreli yaşayan ve köklü bir medeniyet oluşturan Türk Devleti olmuştur.

OSMANLI BEYLİĞİ

          Osmanlı Beyliği ni kuranlar Oğuz Türkleri’nin Bozok koluna mensup  Kayı boyudur.

Osmanlı Beyliği, Bilecik ilimizin Söğüt ilçesi  merkezli bir uç beyliği idi.Anadolu Selçuklu Devleti, Osmanlı Beyliği ni Bizans sınırına yerleştirmiş bir anlamda sınır koruma da görevli bir uç beyliği  konumundaydı. Önceleri  Anadolu Selçuklu devleti egemenliğinde olan beylik, 1299 yılında OSMAN GAZİ döneminde bağımsız olmuştur.

KARAMAN BEYLİĞİ

         Anadolu Selçuklu Devleti sonrası kurulan Türk Beylikleri nin en güçlüsü idi. Oğuz Türkleri nin Bozok koluna  mensup  Avşar boyu tarafından kurulmuştur. Konya-Karaman merkezli bu beylik kendisini Anadolu Selçuklu Devleti ‘nin devamı kabul ediyordu. Bu durum  Osmanlı Beyliği ile arsında uzun yıllar sürecek mücadeleye neden olmuştur.

         Karamanoğlu Mehmet Bey 1277 yılında Türkçe’yi resmi dil ilan ederek Türk dili ve Türk kültürü açısından çok önemli bir gelişim sağlamıştır.

KARESİ  BEYLİĞİ :Osmanlı Beyliğine kendi isteği ile katılan ilk Türk Beyliğidir. Karesi  Beyliğinin  katılması ile osmanlı Devleti ilk donanmasına sahip oldu.

RAMAZANOĞULLARI BEYLİĞİ : Osmanlı  Devletine katılan son Türk Beyliğidir. ( 1608 yılında )

ANADOLU SELÇUKLU DEVLETİ  VE BEYLİKLER DÖNEMİNDE KÜLTÜR VE MEDENİYET

1.Devlet Yönetimi

a.     Sultan: Devleti yöneten kişi.

b.     Melik: Sultanın erkek çocuklarına verilen isim.

c.     Atabey : Melikleri yetiştirmekle görevli uzman eğitimciler.

d.     Divan : Devlet işlerinin görüşülüp karar bağlandığı yer.

e.     Müstevfi : Maliye işlerinden sorumlu görevli

f.      Pervane : Dirliklerin ( Tımar ) dağıtılmasından sorumlu görevli

g.     Müşrif : Hukuk ve askeri işler dışındaki devlet işlerinden sorumlu görevli

h.     Ariz : Ordunun ihtiyaçlarının karşılanmasından sorumlu görevli

i.      Emir-i dad : Adalet işlerine bakan görevli

2. Dil ve Edebiyat

         Anadolu Selçuklu Devleti döneminde devletin resmi dili Arapça, edebiyat dili  Farsça, halkın dili ise Türkçe idi.  Bu dönemde edebiyat üç bölüme ayrılmıştı.

a.     Halk Edebiyatı

b.    Tasavvuf Edebiyatı

c.     Divan Edebiyatı

      Dönemin Türk Kültür tarihinde yer etmiş en önemli kişileri,  Mevlana Celaleddin Rumi, Hacı Bektaşi Veli ve Yunus Emre ‘dir. Türk Kültür tarihinde çok önemli bir yere sahip olan bu kişiler  Anadolu halkı üzerinde derin izler bırakmış ve etkileri günümüze kadar ulaşmıştır.

NOT : Anadolu Selçuklu Devleti döneminin en önemli şehirleri Konya ,Erzurum, Sivas , Niğde ve  Kayseri olmuştur. Anadolu Selçuklu devletine ait eserlerin büyük bir çoğunluğu da bu şehirlerdedir.

TARİHTE KURULMUŞ 16 BÜYÜK TÜRK DEVLETİ

1. BÜYÜK HUN DEVLET                   9. BÜYÜK SELÇUKLU DEVLETİ                                            

2.    BATI HUN DEVLETİ                   10. TİMUR DEVLETİ                 

3.    AKHUN DEVLETİ                       11. ALTINORDU DEVLETİ

4.    AVRUPA HUN DEVLETİ              12. KARAHANLILAR

5.    GÖKTÜRK DEVLETİ                   13. GAZNELİLER

6.    AVAR DEVLETİ                          14. HARZEMŞAHLAR

7.    HAZAR DEVLETİ                        15. BABÜR DEVLETİ

8.    UYGUR DEVLETİ                        16. OSMANLI DEVLETİ

NOT 1 : TÜRK MİLLETİ SAHİP OLDUĞU TEŞKİLATÇILIK ÖZELLİĞİ TARİHTE BİRÇOK DEVLET KURMUŞTUR. ADI GEÇEN DEVLETLER ,TÜRK MİLLETİNİN TARİHTE KURDUĞU EN BÜYÜK DEVLETLERDİR. BUNUN DIŞINDA İRİLİ UFAKLI DAHA BİRÇOK DEVLET VARDIR.

NOT 2: CUMHURBAŞKANLIĞI FORSUNDA YER ALAN 16 YILDIZ TARİHTE KURULMUŞ  BU  16 BÜYÜK TÜRK DEVLETİNİ İFADE ETMEKTEDİR. FORSUN ORTASINDA YER ALAN GÜNEŞ İSE TÜRKİYE CUMHURİYETİNİ  GÖSTERİR.

 GÜNÜMÜZDE  BAĞIMSIZ TÜRK DEVLETLERİ

1.    TÜRKİYE CUMHURİYETİ

2.    AZERBAYCAN

3.    TÜRKMENİSTAN

4.    ÖZBEKİSTAN

5.    KAZAKİSTAN

6.    KIRGIZİSTAN

7.    KUZEY KIBRIS TÜRK CUMHURİYETİ

NOT 3: GÜNÜMÜZDE BAĞIMSIZ 7 TÜRK DEVLETİ DIŞINDA  DEĞİŞİK ÜLKELERİN İŞGALİ ALTINDA DAHA BİRÇOK  TÜRK ÜLKESİ BULUNMAKTADIR.

GÜNÜMÜZDE   HENÜZ BAĞIMSIZ OLAMAMIŞ TÜRK  DEVLET VE TOPLULUKLARI

1.    DOĞU TÜRKİSTAN ..............................................( ÇİN İŞGALİNDE )

2.    TATARİSTAN         

3.    BAŞKIRDİSTAN

4.    ÇUVAŞİSTAN                                                        

5.    TUVA                                                                    ( RUSYA  İŞGALİNDE )

6.    HAKAS

7.    YAKUT ( SAKA )

8.    ALTAY

9.    KUZEY KAFKASYA TÜRK TOPLULUKLARI

10.  KIRIM....................................................... ( UKRAYNA/RUSYA İŞGALİNDE )

11.  GÜNEY AZERBAYCAN .........................................    ( İRAN İŞGALİNDE )

GÜNÜMÜZDE TÜRK DÜNYASI

1.    TÜRKİYE TÜRKLERİ                     17.DAĞISTAN TÜRKLERİ           33.URANHAY

2.    BALKAN TÜRKLERİ                      18. KUMUKLAR                        34.IRAK TÜRKLERİ

3.    GAGAUZLAR                              19.KARAÇAYLAR                      35.SURİYE TÜRK..

4.    KAZAKLAR                                 20.BALKARLAR                         36. KIBRIS TÜRK..

5.    ÖZBEKLER                                 21.NOGAYLAR                          37.KAŞGAYLAR

6.    KIRGIZLAR                                22. YAKUTLAR(SAKA)                38. HAMSELER

7.    TÜRKMENLER                            23.ALTAY TÜRKLERİ                  39.KARAYLAR

8.    KARAKALPAKLAR                        24. HAKASLAR                         40.KIRIM TÜRK..

9.    UYGURLAR                                 25.TUVALAR                            41. STAVROPOL T.

10.   SALARLAR                                26.TOBOL TATARLARI              42. AVRUPA TÜRK..

11.   TATARLAR                               27.BARABALAR

12.   ÇUVAŞLAR                                28.ŞORLAR

13.   BAŞKIRTLAR                             29.ÇULIM

14.   KIRIMÇAKLAR                           30.KUMANDI

15.   MESHET ( AHISKA ) TÜRKLERİ    31.KANDAK

16.   AZERBAYCAN TÜRKLERİ             32.KARAGAS