9.SINIFLAR TARİH DERS NOTLARI - 3 -

İLK TÜRK DEVLETLERİNDE KÜLTÜR VE MEDENİYET

1.DEVLET YÖNETİMİ   :Türkler devletlerine ‘ İL’ derlerdi. Devleti yöneten kişiye çeşitli isimler verilirdi. ( Hakan,Kağan, Han ,Tan-hu, Şan-yu, Yabgu , llteber , İdi-kut ) .Türk devletlerinde ,devlet hükümdar ailesinin ortak malı sayılırdı.  Ancak bu durum hükümdar ailesi arasında taht kavgalarının çıkmasına yol açıyordu. Bu sebebten  birçok Türk Devleti kurulduktan kısa süre sonra yıkılmıştır.   Türk devletleri genellikle doğu ve batı olmak üzere ikiye ayrılırdı. Ülkenin doğu kanadı her zaman batı kanadından daha üstün kabul edilirdi. Ülkenin doğu kanadını hakan, batı kanadını ise hakan ‘ın kardeşi  ‘ YABGU ‘ ünvanı ile yönetirdi.

2.TOPLUM YAPISI : Türk toplumunun çekirdeğini aile oluşturuyordu. Aileler bir araya gelerek ‘URUG ‘ları , uruglar bir araya gelerek BOY ları ,boylar bir araya gelerek BODUN ‘u ( millet ) oluşturuyordu.

AİLE----URUG -----  BOY ------ BODUN ------ DEVLET (İL)

3. ORDU : Türk Milleti ordu kavramına en fazla önem veren millettir.Türk tarihinde bu açıkça ortaya çıkmaktadır. Türk milleti  için ‘ORDU-MİLLET ‘ kavramı kullanılırdı. Türk milleti içerisinde her kişi asker sayılırdı.Hatta savaşlara bazen kadınlar bile katılırdı. Her Türk küçük yaştan itibaren savaş eğitimi alır ve her an savaşa hazırlıklı olunurdu. Türklerde paralı askerlik kavramı yoktu.Askerlik kavramı kutsal kabul edilir,ülke düşman saldırısına uğradığı zaman herkes gönüllü olarak kendi isteği ile  savaşa  katılırdı. İlk süzenli Türk ordusu  METE HAN döneminde oluşturuldu. Mete han ordu da onluk sistemi kullandı.Bu şekilde düzenli ve disiplinli bir ordu oluşturuldu.Onluk sistem daha sonra diğer milletlerin ordularında da kullanılmaya başlandı. Türkler savaşlarda ‘TURAN TAKTİĞİ’ ya da ‘BOZKURT OYUNU ‘ denilen bir savaş hilesi yaparak düşman ordularını yenerlerdi. Bu hile de Türk ordusu yeniliyormuş gibi geri çekilir ,düşman ordusu iyice içeri alındıktan sonra yan kanatlarda bekleyen askerler düşman ordusunu sararak imha ederlerdi.

    Türk ordusunun temel özellikleri  şunlardı:

a.     Türk ordusu ücretli değildir.

b.    Türk ordusu sürekliydi. Kadın  ,erkek  herkes asker sayılırdı.

c.     Türk ordusunun temeli atlı askerlerden meydana geliyordu.

4.HUKUK : Türklerde yazılı bir hukuk sistemi yoktu .Ancak TÖRE adı verilen gelişmiş bir sözlü hukuk sistemi mevcuttu.

5. DİN VE İNANIŞ : İslam öncesi Türklerde değişik dini inanışlara rastlanmaktadır.

a.     Tabiat kuvvetlerine inanma: Dağ,tepe ,nehir ,ağaç ,orman gibi tabiat varlılarına  kutsiyet verilir,onların gizli güçlerine inanılırdı.

b.    Atalar kültü : Ölen atalarının ruhlarının sürekli olarak kendilerini izlediklerine ve onlara layık olmak için çalışılması gereğine inanırlardı.  ‘ŞAMANİZM ‘ anlayışı da diyebileceğimiz bu inanışta iyi ve kötü ruhlar vardı. ‘ŞAMAN’ adı verilen din adamı törenler yaparak kötü ruhların insanlara zarar vermesini engellerlerdi. Bu törenlere ‘ KAM’ denirdi.

c.     Gök-Tanrı inancı : Türk boylarının çoğunda kabul gören dini inanış budur. Gök-tanrı inancına göre sadece bir tek Tanrı vardır, her şeyi o yaratmıştır.

 Bunların dışında Avrupa ya giden Türk boylarının zamanla Hıristiyanlığı benimsediği ( Bulgarlar ,Macarlar gb.) görülmüştür. Ayrıca Hazar Türkleri Museviliği, Uygur Türkleri de MANİ dinini kabul etmişlerdir. Ancak hiçbir din İslam dini kadar Türkler tarafından benimsenmemiştir.

6. SOSYAL HAYAT : Orta Asya yaşam tarzı göçebe bir özellik taşıyordu .Türk boylarının büyük bir bölümü ( Uygurlar  hariç ) göçebe olarak yaşıyordu. Göçebe Türk yaşamında çadır at ve koyunun büyük bir önemi vardı.Hayat adeta bu üçlü üzerinde devam ediyordu. Göçebe hayat tarzı sebebiyle birinci geçim kaynağı hayvancılık olmuştur. Tarım göçebe hayat dolayısı ile yapılamamış ya da çok az yapılmıştır.Beslenme alışkanlığı  da hayvan ağırlıklı  yani ete dayanıyordu. At sütünden yapılan  KIMIZ adı verilen içecekte beslenme de büyük önem taşıyordu. Türkler avcılığa ve spora büyük önem vermişlerdi.Günler süren avlar yapılırdı. Bu avlarda birinci amaç gençleri savaş ortamına alıştırmaktı. Diğer medeniyetlerin aksine Türk hayat tarzında toplumsal sınıf yoktu .Herkes birbirine eşit sayılırdı. Bu özellik Türkleri diğer çevre medeniyetlerden üstün kılmaktadır.

7.EKONOMİK HAYAT : Türk ekonomisinin temeli hayvancılığa dayanıyordu.At ve koyun en çok beslenen hayvanlardı.Tarım hayvancılığa göre ikinci planda kalmıştı.İpek yolundan alınan vergiler de önemli bir gelir kaynağı idi. Bu yüzden Çinliler ile Türkler arasında sürekli savaşlar olmuştur.  İpek yoluna paralel olarak kuzeyden uzanan  KÜRK YOLU da bir diğer önemli ticaret  yolu  idi.

8.YAZI ,DİL EDEBİYAT :Türkler tarih boyunca birçok alfabe kullanmışlardır. Ancak Türklerin kendilerine ait iki tane alfabeleri vardır. Bunlar   GÖKTÜRK  ALFABESİ ve  UYGUR  ALFABESİ  dir.  Türklerin kullandığı dil yani Türkçe URAL-ALTAY dil grubunun ALTAY koluna aitti. Türkler yaşam tarzı gereği fazlaca yazılı eser yazamamışlardır. Bu yüzden Türklerde yazılı olmaktan çok sözlü edebiyat gelişmişti. İlk sözlü  Türk edebiyatına ait eserler destanlardır.         ( OĞUZ KAĞAN ----- ALP ER TUNGA ------- ERGENEKON ------MANAS  -----GÖÇ  destanları gibi)

        Yazılı Türk edebiyatına ait ilk eserler ORHUN KİTABELERİDİR. ( Orhun kitabeleri II:Göktürk Devleti hakanı  BİLGE KAĞAN  kardeşi KÜLTİGİN ve VEZİR TONYUKUK adına  dikilmiştir.)

9. BİLİM VE SANAT :Türklerde gelişen başlıca bilim ve sanat dalları şunlardır.

a.Demircilik   b.Maden işlemeciliği     c . Halıcılık      d. Minyatür sanatı     e. Süs eşyaları yapımı vb.

 NOT : Türkler yerleşik hayat yaşamadıkları için büyük tapınaklar,saraylar  şehirler yapmamışlardır.

TÜRK KÜLTÜRÜNÜN ÇEVRE KÜLTÜRLERLE İLİŞKİLERİ

a.Türk –Çin ilişkileri . Hunlar ve Göktürkler döneminde Türkler ve Çinliler arasında sonu gelmeyen birçok savaşlar yapılmıştır. Çinliler bu dönemde Türklerin en büyük düşmanı olmuşlardır.Türk Devletlerini savaşarak yenemedikleri için içeriden yıkma politikasını uygulamışlardır. Bu politikada başarılı olmuşlar hem Hunlar Hem de Göktürkler ikiye bölünmüş ve Çinlilerin egemenliğine gimiştir. Uygurlar döneminde durum biraz daha farklı olmuş ,Çinlilerle daha çok ticari ilişkilerde bulunulmuştur.

b. Türk –Moğol ilişkileri :Moğollar Türklerle aynı bölgede yaşayan  ve uzun yıllar Türk egemenliğinde kalan bir millettir. Türklerle akraba bir topluluk kabul edilir. Ancak Türk değillerdir. Moğollar 1209 yılında  ilk defa CENGİZ HAN döneminde devlet kurmuşlar, diğer Türk boylarını kendi egemenlikleri altına alarak devletlerini  Asya dan Avrupa ya kadar genişletmişlerdir. Moğollar özellikle UYGUR TÜRKLER inden  etkilenmişlerdir.

 c.Türk –Arap ilişkileri :Türk –Arap ilişkileri Hz.ÖMER döneminde başladı. ORTA ASYA ya giren müslüman Arap orduları ile Türkler arsında savaşlar olmuştur. Özellikle EMEVİ yönetiminin Türklere iyi davranmaması iki millet arasında savaşlara yol açmış ve Türkler bu dönemde İslam dinin fazla benimsememişlerdir. Bir süre sonrada EBU MÜSLİM önderliğinde ayaklanarak EMEVİ yönetimine son vermişlerdir. Emevilerden sonra ABBASİLER yönetime gelmiştir. Abbasiler döneminde Türk Arap ilişkileri çok olumlu geçmiş ve Türkler hızla İslamiyete girmeye başlamışlardır.İlk öne KARLUK,YAĞMA,ÇİĞİL  TÜRKLERİ daha sonra da OĞUZ Türkleri İslamiyete girdiler. Oğuz Türkleri İslamiyete girdikten sonra TÜRKMEN adını aldılar.

 d. Türk –İran ilişkileri : Türk –İran ilişkileri AKHUN DEVLETİ (Onaltı büyük Türk Devletinden biridir.) döneminde başlamıştır. Afganistan da kurulan Akhun Devleti, İran la ( SASANİLER )  savaşmıştır. Göktürklerle anlaşan Sasaniler( İran ) , Akhun Devletine son vermiştir.  Göktürkler Bizans la anlaşarak Sasani Devletine saldırdılar. Sasani ( İran ) devleti iyice zayıfladı. İran Büyük Selçuklu Devleti döneminde de Türklerin egemenliğinde kaldı.