AKARSULAR
v Akarsu,
belli bir yatakta akan sudur. Akarsular büyüklüklerine göre dere, çay,
ırmak ya da nehir gibi isimler alır. Belli bir yatağa bağlı olmadan
eğimli bir yüzeyde akıma geçen suya sellenme denir.
v Akarsuyun
kollarıyla birlikte su topladığı alana akarsu havzası,
v Akarsu
havzalarını birbirinden ayıran çizgiye ise su bölümü çizgisi adı
verilir.
v Akarsuyun
doğduğu bölüme kaynak,
v Denize
döküldüğü yere ağız denir.
v Akarsu
havzasının kaynağa yakın kısmı yukarı çığır, ağza yakın bölümü aşağı
çığır ve bu iki bölüm arasında kalan alan ise orta çığırdır.
AKARSU İLE İLGİLİ KAVRAMLAR
v Akarsu
Havzasından toplanan su, bir deniz ya da okyanusa boşaltılıyorsa bu havzaya açık
havza, boşaltılamıyorsa kapalı havza adı verilir.
v Akarsuyun
herhangi bir kesitinden 1 saniyede geçen m³ cinsinden su miktarına debi
(akım) denir.
v Akarsuyun
debisi;
v yağış
miktarı ve akarsu rejimine,
v havzanın
genişliğine,
v akım
hızına,
v buharlaşma
miktarına,
v bitki
örtüsüne,
v arazinin
yapısına bağlı olarak değişir.
AKARSULARDA AŞINDIRMA
VE
BİRİKTİRME ŞEKİLLERİ
VE
BİRİKTİRME ŞEKİLLERİ
AKARSULARDA AŞINDIRMA ŞEKİLLERİ
- DİBE DOĞRU AŞINDIRMA
- VADİLER
Ø
ÇENTİK VADİ
Ø
BOĞAZ VADİ
Ø
KANYON VADİ
Ø
GENİŞ TABANLI VADİ
Ø
YATIK YAMAÇLI VADİ
- DEV KAZANI
- YANA DOĞRU AŞINDIRMA MENDERES
- GERİYE DOĞRU AŞINDIRMA
- PERİBACALARI
- KIRGIBAYIR (BADLANS)
- PENEPLEN (YONTUKDÜZ)
- SEKİ (TARAÇA)
- PLATOLAR
1-DİBE DOĞRU AŞINDIRMA
A- VADİLER
Ø Akarsuların
içinde aktığı doğal oluklardır.
Ø İki
dağ arasındaki çukurca arazi veya geçittir.
Ø Akarsuyun
içinde aktığı kaynaktan ağza doğru, sürekli inişi bulunan arazi türüdür.
1-ÇENTİK VADİ
ü Yamaç
aşındırması ön plandadır.
ü Akarsu
vadilerinin ilk oluştuğu dönemdir.
ü Kaynağa
yakın yerlerde oluşan vadi şeklidir.
ü Genç
arazilerde ve yukarı çığırda görülür.
ü Türkiye’de
en çok rastlanan vadi tipidir.
2-BOĞAZ VADİ
ü Yüksek
yerlerde derine aşındırma ile oluşmuş vadilerdir.
ü Yamaçlar
dik, vadi dar, taban yok.
ü Türkiye’de
kuzey-güney yönlü ulaşımda kolaylık sağlar.
ü Marmara’da Geyve Boğazı, Karadeniz’de
Kızılırmak ve Yeşilırmak Vadisi,
Akdeniz’de Çubuk ve Gülek Boğazı
3-KANYON VADİ
- Epirojenez uğramış alanlarda ve kalkerli arazilerde görülür.
- İç Anadolu’da Ihlara vadisi
- Akdeniz’de Göksu Vadisi ve Köprülü Kanyon
- Ege’de Uşak’ta Ulubey Kanyonu
4-GENİŞ TABANLI VADİ
Akarsu yatağının iki yamacında geniş düzlüklerin
bulunduğu vadi şeklidir.
Dibe doğru aşındırma bitmiş, yana doğru aşındırma
başlamıştır.
Aşağı çığırda meydana gelir.
Ege Bölgesi
5-YATIK YAMAÇLI VADİ
v Yumuşak
malzemelerin bulunduğu yerlerde görülür.
v Yamaç
eğimi azdır.
v Yarı
kurak iklim alanlarında görülür.
B- DEV KAZANI
ü Akarsuyun
yukarı çığırında meydana gelir.
ü Dibe
doğru aşındırma ile oluşan çukurluklardır.
ü Akdeniz’de
Manavgat, Düden
2- YANA DOĞRU AŞINDIRMA
MENDERES (BÜKLÜM)
v Akarsuların
yatak eğiminin azaldığı yerlerde yana doğru aşındırma artar ve akarsu sağa sola
büklümler çizer.
v Menderes
çizen akarsuda:
v Yatak
eğimi ,akış hızı, aşındırma gücü azalmıştır.
v Uzunluğu
artmıştır.
v Enerji
potansiyeli azalmıştır.
v Aşındırma
ve biriktirmeyi birlikte yapar.
3- GERİYE DOĞRU AŞINDIRMA
DENGE PROFİLİ
• Akarsuyun
aşındırmasının, yatak eğiminin sona erdiği durumdur.
• Türkiye
genç oluşumlu olduğu için denge profiline ulaşamamıştır.
4- PERİ BACALARI
Ø İç
ve dış kuvvetler etkilidir.
Ø Oluşumunda:
akarsular, rüzgarlar, tüf ve bazaltlar etkilidir.
Ø Nevşehir-Ürgüp-Göreme-Avanos
5-KIRGIBAYIR (BADLANS)
ü Şiddetli
yağmurların oluşturduğu selinti suları, bitki örtüsünün bulunmadığı, ve kolay
aşınabilen arazileri aşındırır.
ü Arazi
yüzeyi girintili-çıkıntılı bir hal alır.
ü Yarı
kurak iklim bölgelerinde görülür.
ü İç
Anadolu (Konya-Orta Kızılırmak), Güneydoğu Anadolu Bölgesi
6- PENEPLEN (YONTUK DÜZ)
Akarsu aşındırmasının en son evresinde oluşan ve taban
seviyesine en fazla yaklaşan hafif dalgalı yer şeklidir.
7- PLATOLAR
AKARSU BİRİKTİRME ŞEKİLLERİ
Akarsular, aşındırarak taşıdıkları maddeleri güçlerinin
azaldığı yerde biriktirirler. Akarsuyun biriktirme yapabilmesi için;
Taşıma gücünün azalması gerekir.
Yükünün artması gerekir.
Eğimin ve suyun azalması gerekir.
1- BİRKİNTİ KONİSİ VE YELPAZELERİ
Ø Dağ
yamaçlarından inen sel sularının dağın eteğinde eğimin birden azalması ile
taşıdığı maddeleri yarım koni şeklinde biriktirmesidir.
Ø Konilerin
birleşmesi ile yelpazeler oluşur.
2-DAĞ ETEĞİ OVASI
ü Bir
dağın yamaçlarından inen bütün akarsuların ve sellerin eğimi etekte birden bire
azalır.
ü Taşınan malzemelerin dağın eteğinde birikinti
konileri şeklinde birikmesidir.
ü Marmara:
Bursa
ü Akdeniz:
Dörtyol, Hatay, Antalya
ü İç
Anadolu: Akşehir, Konya
BURSA DAĞ ETEĞİ OVASI
3- DAĞ İÇİ OVASI
v Dağ
içlerinde eğimin azaldığı yerlerde akarsuyun taşıdığı malzemeleri biriktirmesi
ile oluşan ovalardır.
v Engebeli
arazilerde daha fazla görülür.
v Doğu
Anadolu: Erzincan, Erzurum, Pasinler,Horasan, Kağızman , Iğdır, Elbistan,
Malatya, Bingöl, Muş
4- TABAN SEVİYESİ OVASI
v Akarsuyun
denize döküldüğü ve derine doğru aşındırmanın sona erdiği yerde malzemeleri
biriktirmesi ile oluşan ovalardır.
v Sakarya
5- DELTA OVALARI
Akarsuların taşıdığı alüvyonları deniz içerisinde
biriktirerek karadan denize doğru uzanan üçgen biçimindeki birikintilerdir.
6- SEKİLER (TARAÇALAR)
v Vadi
yamaçlarında basamak şeklindeki düzlüklerdir.
v Yüksekte
kalmış eski vadi tabanıdır.
v Hem
aşınım hem birikim şeklidir.
7- IRMAK ADASI
ü Akarsu
eğiminin azaldığı ve yatağının genişlediği yerlerde, taşınan alüvyonlar ve
kumların küçük adacıklar şeklinde birikmesidir.
ü Kıyı
Ege akarsuları
0 yorum:
Yorum Gönder