İSLAMİYET ÖNCESİ TÜRK TARİHİ

*Türk Adının anlamı:Doğan,türeyen veya güçlü, kuvvetli,olgun anlamına gelmektedir.                 

*"Türk” kelimesi ilk defa siyasi ad olarak, Göktürk Devleti tarafından kullanılmıştır.

*Coğrafi bir ad olarak, ilk defa Bizans kaynaklarında Orta Asya için kullanılmıştır. Anadolu ise XII yy dan itibaren Avrupalılarca Türkiye olarak anılmıştır.

*Millet adı olarak Türk, ilk defa 420 tarihli bir Pers metninde geçmektedir.

*Türk adına ilk defa 5yy da Pers (Sasani), 6yy da Bizans kaynaklarında rastlanmıştır.

*Hunlarla ilgili ilk tarihi belge ise  MÖ 318 yılına ait bir Çin belgesidir (anlaşma belgesi).

           

 TÜRKLERİN ANAYURDU:

 *Aral Gölünün çevresi merkez olmak üzere            

Altay-Sayan dağlarının kuzey batısı

Hindikuş, Himalaya  ve Tanrı dağlarının kuzeyi

Hazar denizinin doğusu

Kingan dağlarının batısı

ANAYURTTA KURULAN İLK UYGARLIKLAR:

    * Anav Kültürü: MÖ 5000-3000 arası Türkistan’ın Başkenti Aşkabat  yakınlarında ortaya çıkarılmıştır. Yapılan  kazılarda dokuma parçaları,seramik ve süs eşyaları bulunmuştur.

    * Kelteminar Kültürü: MÖ 3000 yıllarında Aral gölüne dökülen Amuderya'nın deltasında bulunmuştur. Buradaki insanlar yerleşik hayat sürdürmüşlerdir.

    *  Afanesyevo Kültürü: MÖ 3000-2000  de Altay-Sayan dağlarının kuzey batısında bulunmuştur. Orta Asya medeniyetinin temelini oluşturduğu sanılmaktadır. Avcılık ve hayvancılıkla uğraşan savaşçı bir toplum tarafından meydana getirilmiştir.

    * Andronova Kültürü: MÖ 2000-1200 yıllarında Yenisey'deki Andronova da bulunmuştur. Türklerin ilk ataları tarafından meydana getirilmiştir.

    *  Karasuk Kültürü: MÖ l.binde Yenisey’de bulunmuştur. Çadır, araba, kumaş dokumalar ve elbiseler bulunmuştur.

           

İLK TÜRK DEVLETLERİ:

*Bilinen ilk Türk devleti Saka’lardır. Sakaların  Türk olduğunu  Alp Er Tunga destanı ve İskitlerden kalma sanat eserlerinden anlıyoruz.

  

HUNLAR:

*Kutlu ülke Ötüken merkez olmak üzere Orhun ve Selenga nehirleri çevresinde kurulmuştur.

*Hunlar'a ait ilk belge MÖ 318 yılına ait  Hun prensleri ile Çin arasında yapılan bir antlaşmadır.

*Hun akınları karşısında Çinliler savunma tedbiri olarak Çin Seddini yaptılar.(MÖ 214 yılında tamamlandı.)

*Bilinen ilk hükümdarı Teoman’dır.

*Temandan sonra Mete başa geçmiştir.

*Mete,Tunguzları,Yüeçiler’i ve Vusonlar’ı yendi. Çin üzerine seferler yaparak vergiye bağladı. İpek Yolunu ele geçirdi ve Çinli bir prenses ile evlendi.                                

Parçalanma Sebepleri:

*İç mücadeleler  ve Çin’in entrikaları

*İpek Yolunun elden çıkması

*Prensler arasındaki taht kavgaları

-Çin’in egemenliğine girmek isteyen  Hohanyeh ile Çiçi arasındaki mücadele sonunda Hun devleti doğu ve batı olmak üzere ikiye ayrıldı.(MÖ l yy.)

*Hohan-yeh yönetimindeki Doğu Hunları  Çin’in egemenliğine girdi. Batı  Hunları ise Çin tarafından ortadan kaldırıldı.

*Çinin egemenliğinden kurtulan Doğu Hunları, MS 48 yılında Kuzey ve Güney Hunları olmak üzere ikiye ayrıldılar.

*Güney Hunları inin egemenliğini kabul ederken,Kuzey Hunları batıya doğru göç ettiler.

*Batıya doğru göçeden bu Türkler kavimler göçünü başlattılar.

KAVİMLER GÖÇÜ:

*Kuzey ve Batı Hunları Balamır’ın komutasında Tuna boylarında göründüler.

*Önlerine çıkan Slav, Germen, Sakson (vs) kavimlerini batıya doğru ittiler.

Sonuçları:

*Roma İmparatorluğu parçalandı ve Batı Roma yıkıldı. (Ortaçağın başlangıcı).

*Avrupa’nın etnik yapısı değişti. Yeni devletler kuruldu.

*Barbar kavimler Hıristiyanlığı kabul ederek hakim dil haline getirdiler.

*Merkezi krallıkların yıkılmasıyla feodalite (derebeylik) rejimi kuruldu. Skolastik düşünce egemen oldu.

*Avrupa’daki karışıklıklar yüz yıl kadar sürdü.

Avrupa da Hun Devleti kuruldu.

AVRUPA HUNLARI:

*Batıya doğru yönelen Türklerin bir kolu Kafkaslardan Anadolu’ya, Erzurum ve Malatya civarlarına geldiler.

*Balamır komutasında batıya doğru yönelenler ise Avrupa’ya geldiler.

*Avrupa Hunları, Uldız, Karaton ve Rua zamanında Bizans ile savaşarak Batı Roma ile iyi geçindiler. Attila da  Uldız’ın siyasetini uygulayarak Bizansı baskı altına aldı.

*İki Balkan seferi yapan Attila, her seferinde Bizans ile ağır koşullar içeren antlaşmalar imzaladı.

*Bunlar:

-Yıllık vergileri her defasında iki-üç kat arttırılmıştır.

-Hun sınırındaki Bizans kaleleri yıktırılacaktır.

-Hun kaçakları kabul edilmeyecek ve geri iade edilecektir.

*Bundan sonra Doğu Roma üzerine sefere çıktı.

-Bir yıl önce kendisine evlenme teklifinde bulunan Romalı Prensesi, Roma topraklarının yarısının çeyiz olarak verilmesi koşuluyla zevceliğe kabul ettiğini bildirdi.

-Bu isteği reddedilen Attila l.Galya seferine çıktı.

-Meşhur Romalı komuta Aetius’la 451 yılında Paris yakınlarında yapılan savaşta her iki taraf da büyük kayıplar verdi.

-Ertesi yıl 2.Galya seferine çıkan Attila, Papanın isteği üzerine bu seferinden vazgeçti.

-Attila’nın ölümünden sonra Avrupa Hunları yıkıldı.

*Dağılma Sebepleri:

-Attila’dan sonra başa geçenlerin Yetersizliği.

-İç karışıklıklar ve Germen kavimlerinin isyanı.

-Hun nüfusunun azlığı.

*Avrupa Hunları, Karedeniz in batı kıyılarına yerleştiler ve Hıristiyanlaşarak yerli kavimler içerisinde eriyerek yok oldular.

*Avrupa Hun’larının yerine Orta ve Güney Avrupa’da Macarlar ve Bulgarlar devlet kurdular.

GÖKTÜRKLER

*Avar Devletinde demircilikle uğraşan Göktürkler, Töles’lerin isyanını bastırdıktan  sonra Avar’lara karşı isyan ederek bağımsızlıklarını elde ettiler.

*Göktürklerin ilk hükümdarı Bumin Kağandır.

*Devlet geleneklere göre ikiye ayrıldı:Doğuyu yöneten Bumin Kağan ülkenin batı bölgesini kardeşi İstemi Yağbu’ya bıraktı.

*İstemi Yabgu, İpek Yo­lunu elinde tutabilmek için Akhunlar’a karşı Sasanilerle anlaştı. Akhun toprakları Göktürk’lerle Sasaniler arasında payla­şıldı.

*Sasaniler‘in İpek Yolunu ele geçirebilmek için Akhun topraklarının tümünü ele geçirmeye çalış-ması üzerine îstemi Yabgu, Bizans ile anlaşarak Sasanilerle savaştı.

*Not:Göktürk-Bizans ittifakı sonucu zayıflayan Sasani Devletine Hz. Ömer zamanında Müslümanlar son vermiştir.

*Göktürklerin İkiye Ayrılması:

-Mukan Kağandan sonra başa Tapo geçti.

-Çin seferinden dönerken beraberinde getirdiği rahiplerin etkisinde kalarak Budizm’e ilgi duydu. Ülkede Budist tapınakları ile Buda heykellerinin yapılması halkın tepkisine neden oldu.

-İstemi Yabgu’nun yerine geçen Tardu, Çin entrikalarının da etkisiyle kendisini Kağan ilen etti.

-Tapo’nun yanlış siyaseti, Tardu’nun ihtirası ve Çin’in entrikaları sonucu Göktürkler ikiye ayrıldı.

*Doğu Göktürk Devletinin başına Tapo’dan sonra İşbara geçti. İşbara dan sonra Doğu Göktürkleri Çin’in egemenliği altına girdi.

*Batı Göktürk Hükümdarı Tardu, Doğu ve Batı Göktürkleri birleştirmek için uğraştı. Çin üzerine seferler düzenledi. Su  kaynaklarının Çin tarafından zehirlenmesi üzerine büyük kayıplar verdi.

-Tardu, İran ile mücadele ederek topraklarını genişletti.

-Güçlerini kaybeden Batı Göktürkleri de bir süre sonra Çin’in himayesine girdi.

         

II.GÖKTÜRK DEVLETİ (Kutluk Devleti):

*Kurucusu Kutluk Kağan’dır.(İlteriş Unvanını aldı.)

*Kapkan Kağan, Bilge Kağan, Tonyukuk ve Kül Tiğin, II. Göktürk Devletinin en ünlü devlet adamlarıdır.

*Kapgan Kağan,Çini yenerek vergiye bağladı. Moğol Kitanları, Kırgızları yendi. Maveraünnehir’e kadar ilerleyen Türkler, ilk defa Araplarla karşılaştılar.

-Basmıl, Karluk, Türgiş ve Kırgız isyanları bastırıldı.

-Kapgan Kağan Oğuzlar tarafından pusuya düşürülerek öldürüldü.

*Bilge Kağan zamanında isyan eden Türk boyları itaat altına alındı.

-Çin yenilgiye uğratıldı.

-Bilge Kağan, veziri tarafından zehirlenerek öldürüldü.      

*Bilge Kağandan sonra devletin kadınların eline geçmesi, devletin yıkılmasına neden olmuştur.

-Basmıl, Karluk  ve Uygurlar  birleşerek bu devlete son verdiler (742)

-Uygur Başbuğu  Kutluğ Bilge Kül, Kağan  oldu (745).

Not:Göktürk Kitabeleri bu dönemde yazılmıştır.

-Kitabeler Bilge Kağan, Tonyukuk ve Kül Tiğin adına dikilmiştir.

-Kitabelerin yazarı Yulluğ Tiğin’dir.

-Kitabeleri ilk defa Danimarkalı dilci Thomsen okumuştur.